قلب سلیم-انسان شناسی

هــوالـحکیم

قلب سلیم (بخش 1/انسان شناسی )

در ادامه انسان شناسی را از 2 دیدگاه مورد بررسی قرار می دهیم: مدرنیسم / اسلام

مدرنیسم

فلسفه­ ی آنتروپوسPhilosophy of Anthropos

مبتنی بر درخت فلسفه، نگاه مدرنیسم غرب به انسان محصور به مفهوم آنتروپوس یا بشرشناسی طبیعی می­شود.

در فلسفه­ ی آنتروپوس Anthropos ، بشر صرفاً جزیی از طبیعت است و بس.

این نگاه به بشر، به دو ایدئولوژی در غرب منتج شده است:

1- ایدئولوژی کری­ای­شنیزمCreationism

این ایدئولوژی، مبتنی بر تلقی یهود و مسیحیت در کتاب مقدس است، که خلقت بشر نخستین یعنی آدم را توسط خدا در یک لحظه می­ داند. سپس حوا نیز به عنوان نخستین بشر زن خلق می­شود.

2- ایدئولوژی داروینیسم Darwinism

 

چارلز داروین[1]، در تئوری دگردیسی در تاریخ طبیعی، روند پیدایش بشر را تدریجی دانسته و آن روند را در طی میلیون­ها سال، طبق انتخاب طبیعی[2] و بقای اصلح[3] معرفی می­کند.

از برخورد این دو ایدئولوژی در غرب درطول یک قرن گذشته، ایدئولوژی کری­ای­شنیزم به پنج مکتب تفکیک شده است،[4] اما تاکنون به نظر می­ رسد که ایدئولوژی داروینیسم پیروز صحنه­ ی برخورد بوده است.

فیزیولوژیPhysiology

درنهایت، فلسفه­ ی آنتروپوس، به دکترین فیزیولوژی Physiology منتج شد، که در آن به شناخت فیزیک جسم بشر پرداخته می­شود. در واقع انسان به فیزیک خودش فروکاست Reduction شد.

اسلام

حکمت فطرت

جسم بشر مانند بخش سخت­ افزار کامپیوتر، و فطرت انسان مانند بخش نرم­ افزار یا سیستم ­عامل کامپیوتر است. وقتی سیستم­ عامل - فرضاً ویندوز - در کامپیوتر نصب می­شود، این وسیله امکان کار و فعالیت می­ یابد. آن­گاه که در جسم بشر که بُعد حیوانی اوست، فطرت نصب شد - در هنگام روح­یابی جنین - امکان تبدیل شدن به انسان را یافته است. فطرت به عنوان «نظام عامل» انسانیت، همان «اسلام» در مقیاس نظام عامل یک انسان است. انسان مسلمان، تسلیم فطرت خویش است و کسی که تسلیم فطرت خویش گردید، او اسلام آورده است. از این­رو، فطرت، مساوی توحید شناخته می­ شود.

مکتب خلقت

در مقابل تلقی مدرنیسم، که بشر را بدون غایت و موجودی طبیعی می­ شناسد، قرآن، خلقت[5] انسان- و جن- را برای عبادت معرفی می­‌کند. وقتی قاعده در غایت انسان عبادت است، پرسش مهم این خواهد بود که منشاء انسان کیست- نه چیست- ؟ انسان، کسی را عبادت می­‌کند که منشاء اوست و از آن نشأت گرفته است. مکتب نشأت[6] و مکتب خلقت، البته در کنار مکتب طبیعت که بعد مادی انسان را در بردارد، مفهوم چهارمی را بر می­تابند به نام فطرت.[7] خالق انسان پس از خلقت وی، از روح خود در او دمید[8] و در نتیجه فطرت او را رقم زد.

قاعده­‌ی عبادت

نسبت انسان بالله، نسبتی فراتر از مخلوق و خالق است، مانند نسبت عابد و معبود. اما این نسبت­ها واقعیت محسوب می­ شوند و حقیقت نسبت، همان عبودیت و ربوبیت است.

امنیت

اکنون در جمهوری اسلامی ایران، در حوزه­ های تعلیم و تربیت، سلامت، علم و حکمت، رسانه، هنر، و ... در انسان شناسی رویه­ های مدرنیسم حاکم است، یعنی تلقی از انسان، همان آنتروپولوژی یا بشر شناسی، و تلقی از طبیعت، همان داروینیسم است.

تقابل آنتروپولوژی و داروینیسم با اسلام، مسأله­ ی پوشیده ­ای نیست. اما مقوله­ ی فیزیولوژی بشر، و ابعاد آن، تقابل و تضاد خاصی با روی­کرد اسلام به شناخت کالبد و جسم انسان ندارد، منوط به این که فیزیولوژی، نه فروکاست انسان به فیزیک جسم او، بلکه تابعی از طبیعت وی، و تابعی از خلقت او انگاشته شود

---

1. Charles Robert Darwin (1809 - 1882)

2. Natural Selection

3. Survival of the fittest

4. Young Earth Creationism, Gap Creationism, Progressive Creationism, Intelligent Design, and Theistic Evolution

5. ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ (قرآن الکریم، سوره­ ی ذاریات، آیه ­ی 56) من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند (مکارم شیرازی، ناصر؛ ترجمه­ ی قرآن کریم)

6. وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُون‏ (قرآن الکریم، سوره­ ی أنعام، آیه­ ی 98)

او کسى است که شما را از یک نفس نشأت داد! و شما دو گروه هستید: بعضى پایدار و بعضى ناپایدار؛ ما آیات خود را براى کسانى که مى ‏فهمند، تشریح نمودیم! (مکارم شیرازی، ناصر؛ ترجمه­ ی قرآن کریم)

7. فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها (قرآن الکریم، سوره ی روم، قسمتی از آیه­ ی 30.)

8. فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی‏ فَقَعُوا لَهُ ساجِدین‏ (قرآن الکریم، سوره­ ی حجر، آیه­ ی 29 و سوره ­ی ص، آیه­ ی 72.)

هنگامى که آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، براى او به سجده افتید! (مکارم شیرازی، ناصر؛ ترجمه­ ی قرآن کریم)